ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (Υ12)
Ι. ΓΕΝΙΚΑ
Διδάσκουσα: Λήδα Αναγνωστάκη
Εξάμηνο: Α’
Αυτοτελείς διδακτικές δραστηριότητες: σεμιναριακά μαθήματα, βιβλιογραφικές παρουσιάσεις και εργασία με μελέτη περίπτωσης ή βιβλιογραφική εργασία
Τύπος μαθήματος: Υποχρεωτικό
Πιστωτικές μονάδες: 10
Σύνολο μαθημάτων: 13
Εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας: 3
Γλώσσα διδασκαλίας: Ελληνική
ΙΙ. ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Σκοπός του μαθήματος είναι η παρουσίαση διαταραχών της παιδικής ηλικίας, οι οποίες συνεπάγονται δυσκολίες, ιδιαιτερότητες και αναπηρίες που ενδέχεται να οδηγούν σε κοινωνική και εκπαιδευτική περιθωριοποίηση/απομόνωση. Λόγω του περιορισμένου χρόνου του μαθήματος, η διδασκαλία εστιάζει στις εξής τρεις βασικές ομάδες διαταραχών που επηρεάζουν την ομαλή ένταξη των παιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία: διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού), νοητική υστέρηση και ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Εισάγοντας τους φοιτητές στα διεθνή ταξινομικά συστήματα των νοητικών και ψυχικών διαταραχών (DSM και ICD), οι διαταραχές περιγράφονται ως προς τη συμπτωματολογία τους, την επιδημιολογία τους, τις ερευνητικές και θεωρητικές προσπάθειες εύρεσης της αιτιολογίας τους (οργανική ή/και ψυχογενής) και τις ποικίλες θεραπευτικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπισή τους. Ωστόσο, η παρουσίαση είναι κριτική απέναντι στην επικράτηση του ψυχιατρικού λόγου, που παραμένει συχνά στενά περιγραφικός και φαινομενολογικός και ως εκ τούτου ενδέχεται να οδηγεί στην «ετικετοποίηση» των παιδιών και στον κοινωνικό αποκλεισμό τους.
Παράλληλα, στόχος του μαθήματος είναι οι φοιτητές να γνωρίσουν την πολυπλοκότητα της διαγνωστικής διαδικασίας και τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης της παθολογίας και να έρθουν σε επαφή με τη ψυχομετρική διαδικασία. Για αυτό το λόγο, θα γίνει παρουσίαση ορισμένων διαδεδομένων και σταθμισμένων στην Ελλάδα ψυχομετρικών εργαλείων (WISC-III, Αθηνά Τεστ, κ.α.).
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι μεταπτυχιακοί φοιτητές/τριες θα είναι σε επίπεδο:
α) γνώσεων:
- θα είναι εξοικειωμένοι με την ορολογία που χρησιμοποιείται στα διεθνή ταξινομικά συστήματα
- θα αναγνωρίζουν τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα των διαταραχών που παρουσιάστηκαν
- θα γνωρίζουν την πορεία των διαταραχών κατά την ανάπτυξη των παιδιών
- θα γνωρίζουν τις βασικές αρχές της ψυχομετρικής αξιολόγησης
- θα έχουν τα γνωστικά εφόδια ώστε να κατανοούν τη διαφορετικές θεραπευτικές- εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που αφορούν σε παιδιά με αναπηρίες
β) δεξιοτήτων:
- θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τα πολύπλοκα και αλληλένδετα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με αναπηρία στο σχολείο
- θα είναι σε θέση να παραπέμπουν ένα παιδί με δυσκολίες σε ειδικευμένους επιστήμονες
- θα έχουν την ικανότητα να συνεργάζονται με επιστήμονες από άλλες ειδικότητες προκειμένου να ενισχυθεί το παιδί με αναπηρία και η οικογένειά του.
γ) ικανοτήτων:
- θα κατανοούν τον επιστημονικό λόγο που αφορά σε παιδιά με αναπηρίες και να στέκονται κριτικά απέναντί του
- θα έχουν τη δυνατότητα να μελετούν και να αξιοποιούν τη σχετική βιβλιογραφία
- θα αξιολογούν τις βιβλιογραφικές παρουσιάσεις των συμφοιτητών/τριων τους
- θα έχουν την ικανότητα να κατανοούν και να καταγράφουν μελέτες περιπτώσεων
Γενικές ικανότητες: Λαμβάνοντας υπόψη τις γενικές ικανότητες που πρέπει να έχει αποκτήσει ο πτυχιούχος (όπως αυτές αναγράφονται στο Παράρτημα Διπλώματος), το μάθημα αποσκοπεί οι φοιτητές να:
- αναγνωρίζουν και να τοποθετούν στο κατάλληλο πλαίσιο ζητήματα και ερωτήματα σχετικά με τη θεωρία, την έρευνα, την πολιτική και την επαγγελματική πρακτική
- να αντιμετωπίζουν κριτικά και να κατανοούν τη θεωρία και τις μεθόδους έρευνας που είναι κατάλληλες για τη διερεύνηση συγκεκριμένων εκπαιδευτικών ζητημάτων και εδικών ερευνητικών ερωτημάτων
- να εντοπίζουν, να αναλύουν και να εντάσσουν στο κατάλληλο εννοιολογικό πλαίσιο πραγματολογικό υλικό και πληροφορίες από ποικίλες πηγές
- να αξιολογούν κριτικά τα πραγματολογικά δεδομένα σε σχέση με τη θεωρία και το πλαίσιο
- να αξιοποιούν πραγματολογικά επιστημονικά δεδομένα
- να συνεργάζονται αποτελεσματικά σε διεπιστημονικές ή άλλες επαγγελματικές ομάδες
- να δρουν αυτόνομα σε επαγγελματικό επίπεδο
ΙΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Το μάθημα περιέχει κατ’αρχάς ένα θεωρητικό μέρος (8-9 εβδομαδιαία μαθήματα) όπου η διδάσκουσα θα παρουσιάσει
α) τον ορισμό του παθολογικού (σε αντιδιαστολή με το «φυσιολογικό»),
β) τα διεθνή ταξινομικά συστήματα νοητικών και ψυχικών διαταραχών,
γ) τη ψυχομετρική διαδικασία και τα ψυχομετρικά εργαλεία, και τέλος
δ) θα εστιάσει στις διαταραχές που περιγράφηκαν (διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, νοητική υστέρηση, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες).
Στο δεύτερο μέρος του μαθήματος (4-5 εβδομαδιαία μαθήματα) οι φοιτητές θα κληθούν να επιλέξουν μία από τις διαταραχές που συζητήθηκαν και ατομικά ή σε ομάδες των δύο ατόμων να παρουσιάσουν προφορικά ένα άρθρο από επιλεγμένη βιβλιογραφία για το θέμα (η παρουσίαση θα προσομοιάζει επιστημονική παρουσίαση σε συνέδριο, είτε ως προφορική ανακοίνωση είτε ως παρουσίαση σε μορφή poster).
IV. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ – ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Τρόπος παράδοσης: Σεμιναριακό μάθημα.
Χρήση τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας: Η παράδοση θα γίνει με τη χρήση powerpoint και σχετικών με το μάθημα video που γλαφυρά αναπαριστούν τη συμπτωματολογία της κάθε παθολογίας, θα υπάρχει υποστήριξη της μαθησιακής διαδικασίας μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ενώ θα υπάρξει και παρουσίαση των ψυχομετρικών εργαλείων και οι φοιτητές θα μπορούν να πειραματιστούν με αυτά.
Οργάνωση της διδασκαλίας: Σεμιναριακά μαθήματα, μελέτη βιβλιογραφίας, παρουσίαση βιβλιογραφικής εργασίας, εκπόνηση και συγγραφή εργασίας μελέτης περίπτωσης ή εκτενέστερης βιβλιογραφικής εργασίας.
Αξιολόγηση μεταπτυχιακών φοιτητών: Όπως περιγράφηκε, στο δεύτερο μέρος του μαθήματος οι φοιτητές θα κληθούν να επιλέξουν μία από τις διαταραχές που συζητήθηκαν και να παρουσιάσουν προφορικά ένα άρθρο από επιλεγμένη βιβλιογραφία για το θέμα.
Επίσης, οι φοιτητές θα κληθούν στο τέλος της σειράς μαθημάτων να καταθέσουν γραπτή εργασία (3000-3500 λέξεων) όπου θα παρουσιάσουν υπό μορφή μελέτης περίπτωσης ένα παιδί με παθολογία με το οποίο δουλεύουν ή έχουν δουλέψει στο παρελθόν (εφόσον έχουν επαρκείς σημειώσεις της περίπτωσης). Εναλλακτικά (σε περίπτωση που δεν δουλεύουν ή δεν έχουν εργαστεί στο παρελθόν με κάποιο παιδί με παθολογία), μπορούν να καταθέσουν γραπτή εργασία όπου θα αναπτύσσουν με κριτικό τρόπο είτε 1-2 επιστημονικά άρθρα από επιλεγμένη βιβλιογραφία, είτε εκλαϊκευμέναν άρθρα ή βιβλία (πχ. βιβλία που απευθύνονται σε γονείς παιδιών με παθολογία). Ο τελικός βαθμός βασίζεται στην προφορική παρουσίαση και στη γραπτή εργασία. Η γλώσσα αξιολόγησης είναι η ελληνική.
V. ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – 5th Edition (DSM-5) (2013). American Psychiatric Association.
Ταξινόμηση ICD-10 ψυχικών διαταραχών και διαταραχών της συμπεριφοράς (1992/2011). Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. (Έκδοση στα ελληνικά: Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις).
Wenar, C., & Kerig, P. K. (2008). Εξελικτική ψυχοπαθολογία: Από τη βρεφική ηλικία στην εφηβεία. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.
Σταλίκας, Α., Τριλίβα Σ., Ρούσση Π. (2002). Τα ψυχομετρικά εργαλεία στην Ελλάδα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Kauffman, J. M., Anastasiou, D., & Maag, J. W. (2017). Special education at the crossroad: An identity crisis and the need for a scientific reconstruction. Exceptionality, 25, σελ. 139-155.
Πανοπούλου-Μαράτου, Ο. (2011). Διαφορική διάγνωση μεταξύ αυτισμού και πρώιμης παιδικής ψύχωσης. Παιδί και έφηβος: Ψυχική υγεία και ψυχοπαθολογία, 13, σελ. 11-24.
Αθανάσιος Αλεξανδρίδης (2016). Ο Πέτρος είναι ο λύκος: Μελέτη της έννοιας της συμβιωτικής ψύχωσης. Αθήνα: Εκδόσεις Ίκαρος.
Rhode, Μ. (2004). Introduction. Στο M. Rhode, & T. Klauber (Επιμ.) The many faces of Asperger’s syndrome. Λονδίνο: Tavistock Clinic Series.
Aναγνωστόπουλος, Δ. Κ., Σίνη, Α. Θ. (2004). Διαταραχές σχολικής μάθησης και ψυχοπαθολογία. Αθήνα: Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις.
Keller, C. E., Al-Hedawi, M., & Anastasiou, D. (2014). Attention deficit-hyperactivity disorder: Challenges and tensions. Στο P. Garner, J. Kauffman, & J. Elliot (Επιμ.) The Sage handbook of emotional and behavioural difficulties (2nd Edition). Thousand Oaks: Sage Publications.
Thomas, D., & Woods, H. (2008). Νοητική καθυστέρηση: Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Τόπος
Baumb, S., & Lyngaard, H. (2016). Νοητική υστέρηση: Μία συστημική προσέγγιση. Αθήνα: Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις.