ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (Ε19)
Ι. ΓΕΝΙΚΑ
Διδάσκων: Δρ. Λάζαρος Τεντόμας
Εξάμηνο: Δ’
Αυτοτελείς διδακτικές δραστηριότητες: εισηγήσεις, βιβλιογραφική εργασία
Τύπος μαθήματος: Επιλογής
Πιστωτικές μονάδες: 10
Σύνολο μαθημάτων: 13
Εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας: 3
Γλώσσα διδασκαλίας: Ελληνική
ΙΙ. ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Σκοπός του μαθήματος είναι η μελέτη των επιστημολογικών, μεθοδολογικών και ηθικών ζητημάτων της έρευνας του σώματος στον τομέα της αναπηρίας στις κοινωνικές επιστήμες και στις σπουδές στην εκπαίδευση. Οι ΜΦ θα ασχοληθούν με την πορεία του στοχασμού στην κοινωνική έρευνα ως προς τη χρήση της μακροαναλυτικής κατηγορίας «Σώμα» στον τομέα της αναπηρίας έτσι ώστε να αναδειχθεί ο διϋποκειμενικός χαρακτήρας των διαδικασιών παραγωγής νοημάτων στον χώρο των διεκδικήσεων του αναπηρικού κινήματος και στον χώρο της εκπαίδευσης των ανάπηρων ατόμων. Ακολούθως θα μας απασχολήσουν έννοιες-κλειδιά που επαναλαμβάνονται αλλά και αποτελούν σημείο τριβής μεταξύ των θεωρητικών σχολών και ρευμάτων αναφορικά με τους αντικατοπτρισμούς του ανάπηρου σώματος σε διάφορες όψεις της κοινωνικής ζωής (εκπαίδευση, εργασία, σεξουαλικότητα, ελεύθερος χρόνος, πολιτική συναισθήματος, φροντίδα). Επίσης στόχος του μαθήματος αυτού αποτελεί η παρουσίαση των κύριων εργαλείων κοινωνικής έρευνας όπου το ανάπηρο σώμα συμμετέχει ή φαινομενικά παραμένει αμέτοχο, διαπιστώσεις που κρύβουν παγίδες στην/στον ερευνήτρια/τή της αναπηρίας καθώς και στους επαγγελματίες της αναπηρίας.
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο/η μεταπτυχιακός φοιτητής/τρια θα είναι σε επίπεδο:
α) Αναγνώρισης των κύριων αναλυτικών και μεθοδολογικών εργαλείων μελέτης των αναπαραστάσεων του ανάπηρου σώματος σε ένα ευρύ φάσμα θεωρητικών προσεγγίσεων από τη δεκαετία του ’60 μέχρι σήμερα. Τη γνώση των ιστορικών συμφραζομένων που επηρέασαν τη διανοητική αυτή πορεία της έρευνας των συμβολισμών του ανάπηρου σώματος ανά τον κόσμο και τις αντιθέσεις που αναπτύχθηκαν σε σχέση με άλλες κοινωνικές και πολιτισμικές ομάδες προς μια αναστοχαστική ανάλυση των εννοιών «εμπειρία», βιολογία-Φύση/Πολιτισμός-Κοινωνία, τη συσχέτιση του ιατρικού ντετερμινισμού με την κριτική στην φυσικοποίηση καθώς και τη γνώση των ταξινομικών κριτηρίων για τη κατηγοριοποίηση των σωμάτων που αναδεικνύονται κάθε φορά στο θεσμικό πλαίσιο και στις άτυπες μορφές κοινωνικής οργάνωσης σε τοπικό, εθνικό και υπερεθνικό περιβάλλον.
β) Στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων διαχείρισης της σχετικής με το θέμα βιβλιογραφίας για την εκπόνηση ερευνητικών προγραμμάτων και σχεδίαση παρεμβάσεων τον χώρο της αναπηρίας και της ειδικής εκπαίδευσης. Μέσω της παρουσίασης ποιοτικών ερευνών οι ΜΦ θα συζητήσουν το υλιστικό περιεχόμενο της έρευνας της αναπηρίας και την αποδόμηση των συμβολικών αναπαραστάσεων όπως αυτές παρουσιάζονται στα Μ.Μ.Ε, στα επίσημα έγγραφα του εκπαιδευτικού κόσμου (πολυνόμοι) και στη σχεδίαση εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
γ) Στην ανάπτυξη της ικανότητας της σύνδεσης του βιώματος με τη θεωρητική ανάλυση σε κάθε στάδιο της σχεδίασης της κοινωνικής έρευνας όσον αφορά τη μελέτη των ανάπηρων σωμάτων λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες παραγωγής της πληροφορίας και τις συνθήκες της έρευνας (ηγεμονικός λόγος της/του ερευνήτριας/τή, κατανόηση των τεχνητών εμποδίων στην έρευνα του ανάπηρου σώματος, συσχέτιση με άλλες παραμέτρους-χαρακτηριστικά των ανάπηρων ατόμων όπως φύλο, ηλικία, κοινωνική τάξη, εθνικότητα) προς μια διαρκή διαδικασία ταυτοποίησης των ανάπηρων σωμάτων και όχι κατ’ ανάγκη συμπαγών στοιχείων ταυτότητας και τη σύνδεση του διαλόγου αυτού με τις θέσεις του αναπηρικού κινήματος και τον κυρίαρχο λόγο περί «μειοψηφίας/πλειοψηφίας».
ΙΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Οι θεματικές ενότητες του μαθήματος είναι οι εξής:
– Η σχέση αναπηρίας και πολιτισμού μέσω ανθρωπολογικών μελετών από τον δυτικό και μη-δυτικό κόσμο (πολιτισμικές πρακτικές, στάσεις και αντιλήψεις, προφορικότητα, ιατρικοποίηση κά).
– Οι προσδιορισμοί του ανάπηρου σώματος από την οπτική των διαφορετικών θεραπευτικών και θρησκευτικών συστημάτων και σε σχέση με τις αντιλήψεις για την υγεία και την αρρώστια σε διαφορετικούς πολιτισμούς.
– Οι αναπαραστάσεις του ανάπηρου σώματος στα Μ.Μ.Ε και στην Τέχνη και ο διάλογος που έχει αναπτυχθεί στις Σπουδές Αναπηρίας για τα όρια της χρήσης της Τέχνης στις θεραπευτικές-αποκαταστατικές πρακτικές ως μέσο ενδυνάμωση ή/και περιχαράκωσης των ανάπηρων ατόμων.
– Η κριτική παρουσίαση της οντολογικής διάκρισης βλάβη/αναπηρία όπως αναπτύχθηκε στην κοινωνική έρευνα και οδήγησε σε μια διαρκή και εποικοδομητική αναζήτηση των ορισμών της αναπηρίας, την εξέταση δηλαδή της ρευστότητας των ορισμών που προτάθηκαν και επηρέασαν την πολιτική πρακτική (ορισμοί της αναπηρίας από τους διεθνείς οργανισμούς Ο.Η.Ε, Π.Ο.Υ, Ε.Ε και στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο). Πώς εμφανίζεται στους ορισμούς αυτούς το ανάπηρο σώμα; Ποιά η σχέση των ορισμών με τις εκπαιδευτικές πρακτικές;
– Ο λόγος περί συναισθημάτων στον τομέα της αναπηρίας (πολιτική συναισθήματος με έμφαση τον χώρο της εκπαίδευσης, νοηματοδότηση των ενσυναισθητικών διαδικασιών της διδασκαλίας, της φοίτησης, της ψυχολογικής υποστήριξης και της φροντίδας σε ειδικό και σε γενικό εκπαιδευτικό περιβάλλον) μελετώντας θεωρητικά κείμενα και έρευνες από την κοινωνική ανθρωπολογία, τη φιλοσοφία της παιδικής ηλικίας, τη φιλοσοφία της φροντίδας, τις σπουδές αναπηρίας, την κοινωνική ψυχολογία και την ψυχανάλυση.
– Η σχέση και η διαφωνία των σπουδών αναπηρίας (disability studies) με τις σπουδές φύλου και τις πολιτισμικές σπουδές αναφορικά με τη χρήση της μακροαναλυτκής κατηγορίας «Σώμα». Το ανάπηρο σώμα θα αναλυθεί υπό την οπτική της φεμινιστικής κριτικής, της queer theory και των μεταποικιακών σπουδών.
– Τα μεθοδολογικά και ηθικά ζητήματα της χρήσης του ανάπηρου σώματος στην ποιοτική κοινωνική έρευνα (επιτόπια παρατήρηση, ανοιχτές συνεντεύξεις, τη χρήση αυτοεθνογραφίας κ.λπ) όπως αναπτύσσονται στους διάφορους τύπους ποιοτικής έρευνας (εθνογραφία, αυτοεθνογραφία, χειραφετητική έρευνα, ανάλυση Λόγου).
– Τη σύνδεση της αναπηρίας με το παρελθόν διαμέσου της μελέτης των σύγχρονων θεωριών του λαϊκισμού (λόγος για τα εμπόδια προσβασιμότητας, τη συσχέτιση του λόγου περί εθνικού εαυτού και αναπηρίας, τον λόγο για τις ελπίδες και τις υποψίες που σηματοδοτεί ο λόγος για το ανθρώπινο γονιδίωμα κ.λπ). Ιστορική προσέγγιση της αναπηρίας στην περίοδο της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα.
IV. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ – ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Τρόπος παράδοσης: Εισηγήσεις, χρήση οπτικοακουστικού υλικού, καλεσμένές/οι ομιλήτριες/τές οι οποίοι θα παρουσιάσουν την έρευνά τους στον χώρο της αναπηρίας καθώς και ακτιβίστριες/τές της αναπηρίας οι οποίοι θα μιλήσουν για την εμπειρία τους. Τέλος, παρουσιάσεις εργασιών των ΜΦ οι οποίοι θα ολοκληρώσουν το πρόγραμμα.
Χρήση τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας: Οπτικουακουστικό υλικό (ταινίες μικρού μήκους, φωτογραφικό υλικό, ακουστικό υλικό, πλοήγηση σε ιστοσελίδες θεμάτων αναπηρίας, ηλεκτρονικά κείμενα, συμμετοχή σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης για θέματα αναπηρίας.
Οργάνωση της διδασκαλίας: Εισηγήσεις-μικροδιδασκαλίες με βάση τις αρχές εκπαίδευσης ενηλίκων (καταιγισμός ιδεών, παιχνίδι ρόλων, συνεργατική μάθηση, χρήση του βιώματος και σύνδεση αυτού με τη θεωρητική ανάλυση όπως θα προκύπτει από τις σχεδιασμένες ομαδικές ασκήσεις κατά τη διάρκεια του μαθήματος).
Αξιολόγηση μεταπτυχιακών φοιτητών:
α. η συμμετοχή τους στο μάθημα (20%)
β. μία εργασία είτε ατομική περίπου 4000 λέξεων η οποία θα σχετίζεται με μία ή περισσότερες θεματικές ενότητες όπως περιγράφηκαν παραπάνω σε συνεργασία με τον διδάσκοντα (50%)
γ. η προφορική παρουσίαση της εργασίας τους στο μάθημα (30%).
V. ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Abberley, P. 1987 On the Concept of Oppression and the Development of a Social Theory of Disability, Disability & Society, 2.1, pp. 5–20.
Armstrong, M. Jocelyn & Fitzgerald, Maureen H., (1996), Culture and Disability Studies: An anthropological perspective. Rehabilitation Education, 10(4): 247-304.
Barker Clare, Murray Stuart, 2010, Disabling Postcolonialism: Global Disability Cultures and Democratic Criticism, Journal of Literary and Cultural Disability Studies, Volume 4, Issue 3: 219-236
Barnes, C., & Mercer, G. (Eds.). (1997). Doing disability research. Leeds: The Disability Press.
Barnes, C. 1996 Disability and the myth of the independent researcher, Disability & Society, 11, pp. 107–110.
Corker, M. & Shakespeare, T. (2002) Mapping the Terrain, in: M. Corker & T. Shakespeare (eds), Disability/Postmodernity: Embodying disability theory (London, Continuum), pp. 1–17.
Davis, J. M.,2000, Disability Studies as Ethnographic Research and Text: research strategies and roles for promoting social change? Disability & Society, Vol. 15, No. 2, 2000, pp. 191–206
Fritsch Kelly, 2016, “Cripping Neoliberal Futurity: Marking the Elsewhere and Elsewhen of Desiring Otherwise”, Feral Feminisms, 5, σ. 11-26 [διαθέσιμο online].
Garland-Thomson R. 2007, Shape Structures Story: Fresh and Feisty Stories about Disability. Narative, 15(1): 114-123.
Garland-Thomson, R., (1997) Extraordinary bodies. Figuring physical disability in American culture and literature (New York, Columbia University Press).
Ingold T. 2016. Η Αντίληψη του Περιβάλλοντος, Aλεξάνδρεια, Αθήνα
Ingstad, Benedict & Whyte Susan Reynolds (eds.), (1995), Disability and Culture. University of California Press: Berkeley.
Iwakuma, M. 2002. “The Body as Embodiment: An Investigation of the Body by Merleau-Ponty.” στο Disability/Postmodernity: Embodying Disability Theory. Eds. Mairian Corker and Tom Shakespeare. London: Continuum : 76-7.
Kafer Alison, 2013, “Compulsory Bodies: Reflections on Heterosexuality and Able-bodiedness”, Journal of Women’s History, 15(3), σ. 77-89.
Longmore Paul K. και Umansky Lauri, 2001, The New Disability History, American Perspectives, New York UP.
Μαρινούδη Θ. (2014), Υποκειμενικότητα, Σώμα και Λόγος Ατόμων με Αυτισμό, Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Marks, D. 2002. Introduction: Counselling, therapy and emancipatory praxis. Disability Studies Quarterly, 22, no. 3: 1–5.
Marks, D. 1999. Disability: Controversial debates and psychosocial perspectives. London: Routledge.
McRuer Robert, 2006, Crip Theory: Cultural Signs of Queerness and Disability, New York: New York University Press.
Mitchell David T. και Snyder Sharon L., 2015, The Biopolitics of Disability: Neoliberalism, Ablenationalism, and Peripheral Embodiment, Ann Arbor: Michigan University Press.
Murphy, R. F. 1987. The body silent. New York: Norton.
Όλιβερ Μ. 2009 (1992), Αναπηρία και Πολιτική, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη
Snyder, S L., and D. T. Mitchell, 2001. “Re-Engaging the Body: Disability Studies and the Resistance to Embodiment.” Public Culture, 13.3 (Fall 2001): 367-89.
St. Pierre Joshua, 2017, “Becoming Dysfluent: Fluency as Biopolitics and Hegemony”, Journal of Literary & Cultural Disability Studies, 11(3), σ. 339-356
Τεντόμας Λάζαρος, 2020, Ελπίδες και υποψίες για το παρελθόν και το μέλλον της αναπηρίας: Αφηγήσεις της αναπηρίας στην Μεταπολιτευτική Ελλάδα, Red Marks, Αθήνα.
Τεντόμας Λάζαρος, 2017, Παιδιά Εξωτικά, Παιδιά Οικόσιτα, Ανθρωπολογική Μελέτη της Αναπηρίας και της Ειδικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα, εκδ. Red Marks, Αθήνα.
Τεντόμας Λάζαρος, 2017, Μεθοδολογικά Ζητήματα της Έρευνας του Σώματος στο Τομέα της Αναπηρίας: Μια Ανθρωπολογική Προσέγγιση στα Όρια της Διϋποκειμενικής Εμπειρίας, στο συλλογικό τόμο: Το σώμα ως τόπος πληροφορίας, μάθησης και γνώσης: Νέες προοπτικές στην επιστημολογία και μεθοδολογία της έρευνας, Πουρκός Μ (επιμ) εκδ. Δίσιγμα: 313-336.
Τremain Shelly, 2017, Foucault and Feminist Philosophy of Disability, Ann Arbor: University of Michigan Press
Χαρίδη Ε. (2016), Μέσα από τα Μάτια των Τυφλών: Μια Ανθρωπολογική Ερμηνεία της ‘Όρασης“, Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Χατζούλη Αίγλη, 2012, Θαλασσαιμικές Ζωές: Βιολογική Διαφορά, Κανονικότητα, Βιοκοινωνικότητα, Μια Ανθρωπολογική Προσέγγιση, Πατάκης, Αθήνα.