Back

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (Ε17)

Ι. ΓΕΝΙΚΑ 

Διδάσκουσα:  Αγγελική Γιαννικοπούλου

Εξάμηνο:  Γ’

Αυτοτελείς διδακτικές δραστηριότητες: διαλέξεις, βιβλιογραφική εργασία, παρουσιάσεις εργασιών, ομιλίες δημιουργών (συγγραφέων/ εικονογράφων), εργαστήριο δημιουργικής γραφής

Τύπος μαθήματος: Επιλογής

Πιστωτικές μονάδες: 10

Σύνολο μαθημάτων:  13

Εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας: 3

Γλώσσα διδασκαλίας:  Ελληνική

ΙΙ. ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Σκοπός του μαθήματος είναι να καταστεί σαφής η ιδεολογική βαρύτητα της παρουσίας (ή μη) ανάπηρων χαρακτήρων στα λογοτεχνικά κείμενα αναφορικά με την κατασκευή της έννοιας της αναπηρίας. Ειδικότερα θα εξεταστεί η εικόνα της αναπηρίας έτσι όπως επικοινωνείται μέσα από κείμενα ανομοιογενή, αναφορικά με τις εποχές (π.χ. αρχαίοι μύθοι, σύγχρονα μυθιστορήματα), το είδος (π.χ. παροιμίες, σκωπτικά ποιήματα, αυτοβιογραφίες) και το αναγνωστικό κοινό (π.χ. παιδί, ενήλικος). Κυρίως όμως θα αναλυθούν οι μηχανισμοί που ευθύνονται για την κατασκευή της ιδεολογίας των λογοτεχνικών κειμένων, τόσο των αμιγώς λεκτικών όσο και των οπτικών και πολυτροπικών. Έμφαση θα δοθεί στα αφηγηματικά στοιχεία (θέμα, πλοκή, χαρακτήρες, εστίαση, σκηνικό), στους αφηγηματικούς παράγοντες (π.χ. αφηγηματική φωνή, γλώσσα) στις αφηγηματικές τεχνικές (π.χ. διακειμενικότητα), καθώς και στη συμβολή της εικόνας και των περικειμενικών στοιχείων του βιβλίου. Επιπλέον, και με σημείο εκκίνησης τη λογοτεχνία θα φωτιστεί η εικόνα του ανάπηρου σε άλλα μυθοπλαστικά κείμενα (π.χ. κινηματογραφικές ταινίες), αλλά και της ευρύτερης κουλτούρας.

 

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο/η μεταπτυχιακός/ή φοιτητής/τρια θα είναι σε θέση σε επίπεδο:

α) γνώσεων:

  • να γνωρίζει τις σύγχρονες τάσεις της θεωρίας της λογοτεχνίας κυρίως σε θέματα ιδεολογίας
  • να συνειδητοποιεί τη συμβολή των εικόνων στη μετάδοση ιδεολογικών μηνυμάτων
  • να ενημερωθεί για την ιδεολογική βαρύτητα των περικειμενικών στοιχείων ενός βιβλίου
  • να γνωρίζει τη συμβολή των σπουδών αναπηρίας στην ανάγνωση των λογοτεχνικών κειμένων, και ιδιαίτερα σε μια σύγχρονη επαν-ανάγνωση κλασικών κειμένων, π.χ. των παραμυθιών των αδελφών Γκριμ.
  • να έχει ενημερωθεί για το εκδοτικό τοπίο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, αναφορικά με τη λογοτεχνία με θέμα την αναπηρία.
  • να έχει πληροφορηθεί για την σύγχρονη εκδοτική παραγωγή λογοτεχνικών βιβλίων για άτομα με αναπηρίες (π.χ. παιδιά με τύφλωση).
  • να γνωρίζει και να αξιολογεί διδακτικές παρεμβάσεις με αφορμή λογοτεχνικά κείμενα που σχετίζονται με την αναπηρία.

β) δεξιοτήτων:

  • να καταφέρνει να ‘ανακαλύπτει’ και να χειρίζεται τις βιβλιογραφικές πηγές αναφορικά με τη θεματική λογοτεχνία και την αναπηρία
  • να εξοικειωθεί με τα βιβλία παιδικής λογοτεχνίας που κυκλοφορούν στην Ελλάδα και διεθνώς και να χειρίζεται τις βάσεις δεδομένων προκειμένου να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των σπουδών του/ της ή του μελλοντικού επαγγελματικού του/ της χώρου.
  • να διατυπώνει και να παρουσιάζει πρωτότυπες διδακτικές προτάσεις με αφορμή παιδικά βιβλία που αναφέρονται στην αναπηρία
  • να κρίνει και ενδεχομένως να ‘μεταγράφει’ βιβλία ώστε να γίνουν κατάλληλα για άτομα με αναπηρία

γ) ικανοτήτων:

  • να κατανοεί τη συμβολή σημαντικών αφηγηματικών παραγόντων/ τεχνικών στην κατασκευή της ιδεολογίας των κειμένων
  • να αποτιμά τη συμβολή λογοτεχνικών κειμένων στην κατασκευή ιδεολογιών
  • να αντιλαμβάνεται τις ιδεολογικές συνιστώσες των λογοτεχνικών κειμένων και αναφορικά με το ζήτημα της αναπηρίας
  • να αξιολογεί λογοτεχνικά βιβλία με θέμα την αναπηρία
  • να επαναπροσεγγίζει λογοτεχνικά κείμενα μέσα από το πρίσμα των σπουδών αναπηρίας
  • να συντάσσει σύντομες, πρωτότυπες παρουσιάσεις στις θεματικές του μαθήματος
  • να συνεργάζεται με τους/ τις συμφοιτήτριές τους για καινοτόμες προτάσεις

 

Γενικές ικανότητες:  Λαμβάνοντας υπόψη τις γενικές ικανότητες που πρέπει να έχει αποκτήσει ο/η  πτυχιούχος (όπως αυτές αναγράφονται στο Παράρτημα Διπλώματος) το μάθημα αποσκοπεί:

  • να διατρέξει το σύγχρονο εκδοτικό τοπίο αναφορικά με βιβλία που αναφέρονται στην αναπηρία.
  • να ενημερώσει για τη σχετική βιβλιογραφία αναφορικά με θέματα αναπηρίας στη λογοτεχνία, αλλά και γενικότερα ζητήματα ιδεολογίας των λογοτεχνικών κειμένων.
  • να αναδείξει τη βαρύτητα των αφηγηματικών παραγόντων στην κατασκευή της ιδεολογίας του κειμένου, λεκτικών, οπτικών και πολυτροπικών.
  • να παρακολουθήσει τις αλλαγές στην εικόνα της αναπηρίας αναφορικά με διαφορετικές συνιστώσες των κειμένων (π.χ. είδος, κοινό, εποχή κλπ).
  • να σκιαγραφήσει την εικόνα του αναπήρου μέσα από διαφορετικά λογοτεχνικά κείμενα.
  • να συνεξετάσει τη λογοτεχνία σε θέματα αναπηρίας από κοινού με άλλες μυθοπλαστικές τέχνες, όπως τον κινηματογράφο.
  • να μελετήσει συγκριτικά την απεικόνιση της αναπηρίας, όχι μόνο σε λογοτεχνικά αλλά και άλλα κείμενα (π.χ. έντυπες διαφημίσεις, τραγούδια, κλπ.).
  • να τον/την καταστήσει κριτικό/ -ή αναγνώστης/-στρια των κειμένων, καθώς θα διαβάζει τις λέξεις, αλλά και πίσω από αυτές.

ΙΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Το μάθημα περιλαμβάνει τις ακόλουθες θεματικές:

  1. Ιδεολογική βαρύτητα των αφηγηματικών στοιχείων των λογοτεχνικών κειμένων, όπως του θέματος, των χαρακτήρων, της πλοκής, του σκηνικού, της δομής, της εστίασης. Τα παραδείγματα προέρχονται από το χώρο της λογοτεχνίας με θέμα την αναπηρία.
  2. Αναπηρία και γλώσσα. Η γλώσσα ως φορέας ιδεολογίας σε θέματα αναπηρίας.
  3. Μεταφορά και αναπηρία. Λεκτική και οπτική μεταφορά με θέμα την αναπηρία. Η αναπηρία ως θέμα (tenor) αλλά και όχημα (vehicle) στη μεταφορά.
  4. Πολιτική ορθότητα στη λογοτεχνία: Μελέτη περίπτωσης οι αναπηρίες
  5. Η απεικόνιση της αναπηρίας σε διάφορα λογοτεχνικά είδη.
    Αναπηρία σε κόμικς/ graphic novels
    Αναπηρία και παραμύθι.
    Επαν-ανάγνωση των κλασικών παραμυθιών μέσα από τις σύγχρονες σπουδές αναπηρίας.
  6. Βιβλία για αναγνώστες με αναπηρίες. Εικονογραφημένα βιβλία για παιδιά με τύφλωση: Ένα εγγενές παράδοξο.
  7. Βιβλία με θέμα την αναπηρία στη σχολική τάξη. Κριτική αποτίμηση διδακτικών πρακτικών. Ανάπτυξη διδακτικών προτάσεων.
  8. Αναπηρίες στο λογοτεχνικό βιβλίο. Το παράδειγμα της τύφλωσης και του αυτισμού.
  9. Ιδεολογική βαρύτητα της εικόνας: Μελέτη περίπτωσης η αναπηρία. Οι ιδεολογικές συνισταμένες της εικόνας στην κατασκευή της αναπηρίας.
  10. Το χιούμορ ως παράγοντας κατασκευής ιδεολογικών μηνυμάτων. Η περίπτωση της αναπηρίας.
  11. Η απεικόνιση της αναπηρίας στη λογοτεχνική παραγωγή συγκεκριμένης εποχής. Η περίπτωση της κλασικής αρχαιότητας.
  12. Ιδεολογική σημαντικότητα των περικειμενικών στοιχείων ενός λογοτεχνικού βιβλίου: Τα παραδείγματα αντλούνται από το χώρο της αναπηρίας.
  13. Δυσμορφία στη λογοτεχνία και την τέχνη.
  14. Λογοτεχνία και ‘άλλες ετερότητες’: Ομοφυλοφιλικό εικονογραφημένο βιβλίο, Διαπολιτισμικό βιβλίο.

IV. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ – ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Τρόπος παράδοσης: Το μάθημα διακρίνεται σε δύο μέρη: Στο πρώτο παρουσιάζεται, συνηθέστατα από τη διδάσκουσα, ένα συγκεκριμένο ζήτημα της ευρύτερης θεματικής «Αναπηρία στην Λογοτεχνία». Στη συνέχεια καθίσταται απαραίτητη η συμμετοχή των φοιτητών/ φοιτητριών στην πληρέστερη και αρτιότερη πραγμάτευσή του.

Χρήση τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας: Η χρήση τους είναι απαραίτητη για την βιβλιογραφική έρευνα, τη συλλογή πρωτογενούς υλικού και την παρουσίαση των εργασιών εκ μέρους των φοιτητών/ φοιτητριών.

Οργάνωση της διδασκαλίας: Το μάθημα οργανώνεται με βάση μια ωριαία διάλεξη για κάθε συγκεκριμένη ενότητα. Η διάλεξη πλαισιώνεται, ανάλογα με θεματική, με:

  • εργαστήρι, όπου οι φοιτητές/ φοιτήτριες σε ομάδες μελετούν και παρουσιάζουν συγκεκριμένα κείμενα (π,χ. εικονογραφημένα παιδικά βιβλία με θέμα τον αυτισμό) ή αποτιμούν κριτικά συγκεκριμένο υλικό (π.χ. διαφημίσεις όπου πρωταγωνιστούν ήρωες με αναπηρίες).
  • ασκήσεις δημιουργικής γραφής, όπου οι φοιτητές/ φοιτήτριες σε ομάδες, δίνουν δείγμα γραφής δικών τους πρωτότυπων κειμένων (π.χ. χρήση μεταφοράς στην περιγραφή μιας αναπηρίας).
  • παρουσιάσεις από τους/ τις φοιτητές/ φοιτήτριες συγκεκριμένων πτυχών μιας θεματικής.
  • συζήτηση με δημιουργούς/ εκδότες
  • διατύπωση διδακτικών προτάσεων με αφορμή συγκεκριμένο λογοτεχνικό βιβλίο

 

Αξιολόγηση μεταπτυχιακών φοιτητών:

Στην αξιολόγηση των μεταπτυχιακών φοιτητών/ φοιτητριών συνυπολογίζονται:

  • Σύντομη ατομική, πρωτότυπη βιβλιογραφική εργασία με θέμα που άπτεται της θεματικής «Αναπηρία στη λογοτεχνία» (2000-4000 λέξεις). Υποχρεωτική εργασία.
  • 15’λεπτη ατομική παρουσίαση στην τάξη της ίδιας εργασίας. Υποχρεωτική εργασία.
  • Συμμετοχή στα εργαστήρια που πραγματοποιούνται κατά την ώρα των μαθημάτων. Υποχρεωτική εργασία.
  • Εύρεση πρωτογενών (π.χ. παροιμίες με θέμα την αναπηρία) και δευτερογενών (π.χ. ηλεκτρονικά επιστημονικά άρθρα με θέμα η αναπηρία στην αρχαιότητα) πηγών. Προαιρετική εργασία.

V. ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Barnes, C. (1992) Disabling Imagery and the Media: An Exploration of Media Representations of Disabled People. Belper: The British Council of Organisations of Disabled People.

Bogdan, R. (2012). Picturing Disability: Beggar, freak, citizen and other photographic rhetoric. New York: Syracuse University Press.

Dowker, A. (2004). The treatment of disability in 19th and early 20th century children’s literature. Disability Studies Quarterly, 24 (1).

Hall, A. (2016). Literature and Disability. New York: Routledge.

Kendrick, J. (2004). Images of disability in fiction for children. Disability Studies Quarterly, 24 (1).

Kotopoulos, T. & Karakitsios A. (2010). Special Needs Child and its Pathways in the Literary City in Children’s Narration. The European Mind: Narrative and Identity. Proceedings of the 10th International Conference of ISSEI. Malta. Malta: University Press, 2010: 574-582.

Little, G. (1986). Handicapped Characters in Children’s Literature: Yesterday and Today. Children’s Literature Association Quarterly, 10 (4), 181-4.

Michell, D. & Snyder, S. (200). Narrative Prosthesis: Disability and the Dependencies of Discourse. The University of Michigan Press.

Nikolajeva, M. (2002). The Rhetoric of Characters in Children’s Literature. London: Scarecrow.

Oliver, M. (1990). The Politics of Disablement. Basingstoke: Macmillan.

Quicke, J. (1985). Disability in Modern Children’s Fiction. London: Croom Helm.

Sapon-Shevin, M. (1982). Mentally Retarded Characters in Children’s Literature. Children’s Literature in Education, 13 (1), 19-31.

Schipper, J. & Moss, C. R. (2011). Disability Studies and Biblical Literature. Basingstoke: Palgrave MacMillan.

Schmiesing, A. (2014). Disability, deformity, and disease in the Grimms’ fairy tales. USA: Wayne State University Press.

Solis, S. (2007). Snow White and the seven ‘dwarfs’ – queercripped. Hypatia, 22 (1), 114-131.

Thomson, R. (1997). Extraordinary Bodies: Figuring Physical Disability in American Literature and Culture. New York: Columbia University Press.

Ziegler, R. C. (1980). The Image of Physically Handicapped in Children’s Literature. New York: Arno Press.

Κανατσούλη, Μ. (2000). Ιδεολογικές Διαστάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Τυπωθήτω, Γ. Δαρδανός.

Φραγκουδάκη, Α. (1993). Γλώσσα και ιδεολογία: Κοινωνιολογική προσέγγιση της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Οδυσσέας