ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (Ε13)
Ι. ΓΕΝΙΚΑ
Διδάσκουσα: Δρ. Αναστασία Σοφιανοπούλου
Εξάμηνο: Δ’
Αυτοτελείς διδακτικές δραστηριότητες: εισηγήσεις, βιωματικά εργαστήρια, βιβλιογραφική εργασία
Τύπος μαθήματος: Επιλογής
Πιστωτικές μονάδες: 10
Σύνολο μαθημάτων: 13
Εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας: 3
Γλώσσα διδασκαλίας: Ελληνική
ΙΙ. ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση των ΜΦ με τις βασικές αρχές και εφαρμογές της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, και πιο ειδικά, σε ειδικές κοινωνικές ομάδες. Οι ΜΦ θα εξοικειωθούν με τις βασικές δεξιότητες της Συμβουλευτικής, τις οποίες καλούνται να εφαρμόζουν στην επικοινωνία, τη συνεργασία ή τη συμβουλευτική με παιδιά με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, τους γονείς και τις οικογένειές τους, αλλά και τους εκπαιδευτικούς ή παιδαγωγούς που αλληλεπιδρούν με τα άτομα αυτά.
Αφού συζητηθούν οι ψυχολογικοί παράγοντες που συνδέονται τόσο με την εμφάνιση δυσκολιών όσο και με την ομαλότερη προσαρμογή και ένταξη των ατόμων με αναπηρία, παρουσιάζονται οι δεξιότητες μέσω των οποίων οι ΜΦ θα διευκολύνουν την ανάπτυξη των μηχανισμών προσαρμογής αλλά και την ενδυνάμωση των ατόμων, ώστε να διαχειρίζονται αποτελεσματικότερα τις δυσκολίες. Στο πλαίσιο αυτό θα γίνει αναφορά στα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, αλλά και στις αντιλήψεις των ίδιων των ΜΦ για την αναπηρία και το ρόλο που οι ίδιοι θα κληθούν στο μέλλον να διαδραματίσουν στην ομαλή ένταξη των ΑμεΑ. Παράλληλα, επιδιώκεται οι ΜΦ να εξοικειωθούν με τη σύγχρονη βιβλιογραφία στο πεδίο της Συμβουλευτικής σε θέματα αναπηρίας, και κριτικά να προσεγγίζουν τα δεδομένα και τα συμπεράσματά της.
Πιο συγκεκριμένα, οι στόχοι του μαθήματος είναι οι ακόλουθοι:
- Η απόκτηση δεξιοτήτων συμβουλευτικής που στοχεύουν στη διερεύνηση, κατανόηση, αλλά και επαναδιαπραγμάτευση των συναισθημάτων που σχετίζονται με τα άτομα με αναπηρία.
- Η κατανόηση από τους ΜΦ των ψυχολογικών μηχανισμών που συνδέονται με τις ανάγκες και την εμφάνιση και διατήρηση των δυσκολιών προσαρμογής της κάθε ειδικής κοινωνικής ομάδας.
- Η ανάπτυξη δεξιοτήτων, τρόπων και διαδικασιών που θα διευκολύνουν την ομαλότερη προσαρμογή των ΑμεΑ και των οικογενειών τους και θα εξασφαλίζουν μία καλύτερη ποιότητα ζωής.
- Η ανάπτυξη ενός κριτικού τρόπου σκέψης σχετικά με τις αποτελεσματικότερες προσεγγίσεις παροχής βοήθειας και υποστήριξης.
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο/η μεταπτυχιακός/ή φοιτητής/τρια θα είναι σε επίπεδο:
α) γνώσεων: κατανόηση των βασικών αρχών της συμβουλευτικής ψυχολογίας, των βασικών ψυχολογικών θεωριών, καθώς και των ιδιαιτεροτήτων και βασικών αρχών της συμβουλευτικής σε ειδικές κοινωνικές ομάδες
β) δεξιοτήτων: εφαρμογή των βασικών δεξιοτήτων της συμβουλευτικλής στην καθημερινή πράξη και εργασία των σπουδαστών, ανεξάρτητα από τον χώρο στον οποίο ο καθένας δραστηριοποιείται
γ) ικανοτήτων: συνολικότερος τρόπος αντίληψης των δυσκολιών ατόμων που ανήκουν σε ειδικές κοινωνικές ομάδες και των οικογενειών τους και εφαρμογή των δεξιοτήτων για την αποτελεσματικότερη προσέγγιση και ενδυνάμωσή τους
Γενικές ικανότητες: Λαμβάνοντας υπόψη τις γενικές ικανότητες που πρέπει να έχει αποκτήσει ο πτυχιούχος (όπως αυτές αναγράφονται στο Παράρτημα Διπλώματος) το μάθημα αποσκοπεί:
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος, αναμένεται οι ΜΦ:
- να έχουν κατανοήσει τους ψυχολογικούς παράγοντες που συνδέονται με την παρούσα κατάσταση και τις δυσκολίες των ατόμων που ανήκουν σε ειδικές κοινωνικές ομάδες,
- να έχουν εξοικειωθεί τόσο με τις βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής, όσο και με τις μεθόδους και τις τεχνικές που διευκολύνουν την ένταξη και την προσαρμογή των ατόμων με αναπηρία και των οικογενειών τους, τόσο στο σχολείο όσο και στην κοινωνία. Ταυτόχρονα να αντιμετωπίζουν κριτικά τις εκάστοτε μεθόδους και να επιλέγουν εκείνες που –βάσει της βιβλιογραφίας– θεωρούνται αποτελεσματικότερες για συγκεκριμένες καταστάσεις, συνθήκες ή ανάγκες,
- να έχουν κατανοήσει και αξιολογήσει το ρόλο της συμβουλευτικής στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρία και των οικογενειών τους,
- να αντιμετωπίζουν με αυξημένη ευαισθησία και ενσυναίσθηση τόσο τα ΑμεΑ και τις οικογένειές τους, όσο και το δικό τους καθοριστικό ρόλο στην ένταξη, την προσαρμογή και την προώθηση μίας καλύτερης ποιότητας ζωής και της υποκειμενικής ευεξίας των ΑμεΑ και των σημαντικών τους άλλων.
ΙΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Περιγραφή των ενοτήτων του μαθήματος
- Εισαγωγή. Συμβουλευτική Ψυχολογία: ορισμοί και τομείς εφαρμογής. Χαρακτηριστικά και εκπαίδευση του συμβούλου.
- Η συμβουλευτική σχέση: θεραπευτική συμμαχία, όρια, εμπιστευτικότητα.
- Ζητήματα δεοντολογίας.
- Έναρξη και ολοκλήρωση της συμβουλευτικής διαδικασίας.
- Δεξιότητες συμβουλευτικής Ι: ενεργητική ακρόαση, μη-λεκτική επικοινωνία, ελάχιστη ενθάρρυνση, σιωπή.
- Δεξιότητες συμβουλευτικής ΙΙ: ερωτήσεις, παράφραση, περίληψη, αντανάκλαση περιεχομένου και αντανάκλαση συναισθήματος.
- Δεξιότητες συμβουλευτικής ΙΙΙ: διερεύνηση, αναπλαισίωση, ερμηνεία, πρόκληση/ αντιπαράθεση, σύνθεση δεξιοτήτων.
- Ψυχολογικές θεωρίες.
- Η πολυπολιτισμικότητα στη συμβουλευτική.
- Η συμβουλευτική με άτομα με αναπηρία και χρόνιες ασθένειες: ιδιαιτερότητες του πληθυσμού, στόχοι της συμβουλευτικής διαδικασίας, δυσκολίες και εμπόδια.
- Προκαταλήψεις και στερεότυπα: ο ρόλος της συμβουλευτικής, οι πεποιθήσεις και οι προσδοκίες του συμβούλου.
- Μελέτες περίπτωσης: συζήτηση
- Παρουσίαση εργασιών σπουδαστών
- Κλείσιμο και ανατροφοδότηση
IV. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ – ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Τρόπος παράδοσης: εισηγήσεις, βιωματικά εργαστήρια, παρουσιάσεις σπουδαστών σε συγκεκριμένη θεματολογία, σε συνεννόηση με την διδάσκουσα.
Χρήση τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας: ηλεκτρονικός υπολογιστής, βιντεοπροβολέας, ηχεία για προβολή video
Οργάνωση της διδασκαλίας: στις εισηγήσεις ενθαρρύνεται ο διάλογος και η ανταλλαγή προβληματισμών με τους σπουδαστές, όπως και ο προβληματισμός πάνω στη διαχείριση ζητημάτων που προκύπτουν στην καθημερινή τους πράξη. Τα βιωματικά εργαστήρια ξεκινούν με μία σύντομη εισήγηση από τη διαδάσκουσα και στη συνέχεια οι σπουδαστές βιωματικά εφαρμόζουν τις δεξιότητες τις συμβουλευτικής, κυρίως μέσω παιχνιδιού ρόλου, με την καθοδήγηση της διαδάσκουσας και την υποστήριξη της ομάδας.
Αξιολόγηση μεταπτυχιακών φοιτητών:
Για την τελική αξιολόγηση των ΜΦ συνεκτιμώνται:
α. η συμμετοχή τους στο μάθημα (20%)
β. μία εργασία είτε ατομική (περίπου 3000 λέξεων) είτε ομαδική (ομάδα δύο ατόμων, περίπου 6000 λέξεις), η οποία θα έχει ως βασικό άξονα τις εφαρμογές της συμβουλευτικής ψυχολογίας στην ειδική αγωγή, και της οποίας το θέμα ορίζεται σε συνεργασία με τη διδάσκουσα (50%)
γ. η προφορική παρουσίαση της εργασίας τους στο μάθημα (30%).
V. ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Η βιβλιογραφία που προτείνεται στη συνέχεια είναι ενδεικτική. Ωστόσο διευκολύνει την εισαγωγή των ΜΦ στις βασικές έννοιες που θα αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο μάθημα. Στη βιβλιογραφία που παρατίθεται εδώ, θα προστεθούν και νέα άρθρα, που θα προταθούν από τη διδάσκουσα στους ΜΦ κατά τη διάρκεια των μαθημάτων.
Brearley, G. (1997). Counselling children with special needs. London: Blackwell Science Ltd.
Dalton, P. (1994). Counselling people with communication problems. London: Sage Publications.
Davis, H. (1993). Counselling parents of children with chronic illness or disability. Leicester: The British Psychological Society.
Dowling, E., & Osborne, E. (eds.) (1994). The family and the school. A joint systems approach to problems with children. London: Routledge.
Ekstrom, R.B., & Smith, D.K. (eds.) (2002). Assessing individuals with disabilities in educational, employment and counselling settings. Washington,D.C.: APA.
Hill, C.E., & O’Brien, K.M. (1999). Helping skills. Facilitating exploration, insight and action. Washington, DC: American Psychological Association.
Ivey, A., Ivey, M., & Simek-Morgan, L. (1993). Counseling and psychotherapy: Integrating skills, theory and practice. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall.
Ivey, A. et al (1992). Συμβουλευτική: Μέθοδος πρακτικής προσέγγισης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
Ivey, A. et al (1994). Συμβουλευτική: Βασικές δεξιότητες επιρροής. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
Μαλικιώση-Λοϊζου, Μ. (2002). Εφαρμογές της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας σε ειδικές κοινωνικές ομάδες. Στο: N. Πολεμικός, M., Καϊλα, & F., Καλαβάσης (επίμ.), Εκπαιδευτική, οικογενειακή και πολιτική ψυχοπαθολογία, Τόμος Α’ (σσ. 342-365). Αθήνα: Ατραπός.
Μαλικιώση-Λοΐζου, Μ. (2008). Η πολυπολιτισμική διάσταση της ενσυναίσθησης. Ψυχολογία, 15(1), 1-15.
Μαλικιώση-Λοϊζου, Μ. (2008). Συμβουλευτική προσέγγιση των χαρισματικών παιδιών και των οικογενειών τους. Στο Η. Ματσαγγούρας (επιμ.), Εκπαιδεύοντας παιδιά υψηλών ικανοτήτων μάθησης: Διαφοροποιημένη συνεκπαίδευση (σσ. 435- 467). Αθήνα: Gutenberg.
Μαλικιώση-Λοϊζου, Μ. (2012). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Πεδίο.
Mason, H., & McCall, S. (2004). Παιδιά και νέοι με προβλήματα όρασης: η πρόσβαση στην εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Nelson-Jones, R. (2009). Βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής. Ένα εγχειρίδιο για βοηθούς. Μετάφραση: Χ. Λυμπεροπούλου, Γ. Μπακοπούλου. Επιστ. Επιμέλεια: Μ.Μαλικιώση-Λοΐζου. Αθήνα, Πεδίο.
Plutchik, R. (2003). Emotions and life. Washington, DC: APA.
Συριοπούλου, Κ.Χ. (2005). Η Συμβουλευτική Ψυχολογία στην ειδική αγωγή. Αθήνα: Γρηγόρης.
Τριλίβα, Σ., & Chimienti, G. (2000). Ανακάλυψη, αυτογνωσία, αυτοκυριαρχία, αυτοεκτίμηση. Συναισθηματική και κοινωνική επιδεξιότητα. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Ψύλλου, Ρ., & Ζαφειροπούλου, Μ. (2012). Τα φιλαράκια. Πώς να αντιμετωπίσουμε τα αρνητικά συναισθήματά μας. Αθήνα: Πεδίο.