ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ
Ι. ΓΕΝΙΚΑ
Διδάσκουσα: Βάσια Λέκκα
Εξάμηνο: Γ΄
Αυτοτελείς διδακτικές δραστηριότητες: Σεμιναριακά μαθήματα
Τύπος μαθήματος: Υποχρεωτικό
Πιστωτικές μονάδες: 10
Σύνολο μαθημάτων: 13
Εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας: 3
Γλώσσα διδασκαλίας: Ελληνική
Γενικό περίγραμμα
Στόχοι του σεμιναρίου είναι: α) να κατανοήσουν οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες την ιστορικότητα του ανθρωπίνου σώματος και των εννοιών της «υγείας» και της «ασθένειας», και, συνακόλουθα, τις κυρίαρχες μορφές κανονικοποίησης και το ευρύ φάσμα των παραγόντων (κοινωνικών, επιστημολογικών, πολιτισμικών, πολιτικών) που συντελούν σε κάθε ιστορική περίοδο στην κοινωνική ανισότητα και στον αποκλεισμό της «διαφορετικότητας»· β) να εξοικειωθούν οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες με ένα ευρύ φάσμα θεωρητικών προσεγγίσεων και αναλυτικών εργαλείων από τα πεδία της ιστορίας και της κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας της ιατρικής, της κοινωνιολογίας, της φιλοσοφίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας και των πολιτικών επιστημών σχετικά με το σώμα, την ασθένεια και τις κοινωνικές ανισότητες· γ) να αποκτήσουν οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες την ικανότητα να αναλύουν κριτικά τις διάφορες, άρρητες και ρητές, μορφές αποκλεισμού και κοινωνικών διακρίσεων στις σύγχρονες βιοπολιτικές κοινωνίες. Για τον σκοπό αυτό, έννοιες όπως η τάξη, το φύλο, η εθνικότητα, η (σωματική και ψυχική) «υγεία» και η (σωματική και ψυχική) «ασθένεια», η σεξουαλικότητα, διερευνώνται κριτικά σε συνάρτηση με τη συγκρότηση του «κανονικού» και του «παθολογικού» στις σύγχρονες βιοπολιτικές κοινωνίες και τη συνακόλουθη εδραίωση και αναπαραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων.
Στόχοι
- Να κατανοήσουν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες τα αναλυτικά εργαλεία και τις βασικές έννοιες που θα τους επιτρέψουν να προσεγγίσουν μέσα από ένα διεπιστημονικό πρίσμα την ιστορικότητα του ανθρωπίνου σώματος και των εννοιών της «υγείας» και της «ασθένειας», και, συνακόλουθα, τις κοινωνικές ανισότητες.
- Να εξοικειωθούν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες με την έννοια της «βιοπολιτικής» και τα μεθοδολογικά και αναλυτικά εργαλεία που τη διαμόρφωσαν, ώστε να μπορούν να παρακολουθήσουν κριτικά τη σύγχρονη επιστημονική συζήτηση και τη διεθνή βιβλιογραφία γύρω από αυτήν.
- Να αντιμετωπίσουν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες κριτικά τον κυρίαρχο επιστημονικό λόγο και τις συνεπαγωγές του στη συγκρότηση και αντιμετώπιση του «Άλλου» στις σύγχρονες κοινωνίες.
- Να αποκτήσουν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες την ικανότητα να αναλύουν ιστορικά και να αντιμετωπίζουν κριτικά τις κυρίαρχες μορφές κανονικοποίησης και αποκλεισμού στις σύγχρονες βιοπολιτικές κοινωνίες.
Προσδοκώμενα αποτελέσματα
Με την ολοκλήρωση του σεμιναρίου οι συμμετέχοντες θα πρέπει:
- Να έχουν αναπτύξει τη γνώση και κατανόηση της ιστορικότητας του σώματος και των εννοιών της «υγείας» και της «ασθένειας», και, συνακόλουθα, της κυρίαρχης αντιμετώπισης διαφόρων κοινωνικών ομάδων στις σύγχρονες κοινωνίες.
- Να έχουν κατανοήσει τις κυρίαρχες μορφές και πρακτικές κανονικοποίησης και αποκλεισμού τόσο στο πεδίο της εκπαίδευσης όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό πεδίο.
- Να έχουν αποκτήσει τα απαραίτητα θεωρητικά και αναλυτικά εργαλεία, ώστε να κατανοήσουν την αλληλοδιαπλοκή του κυρίαρχου επιστημονικού λόγου με τις εκάστοτε σχέσεις εξουσίας υπό το πρίσμα εννοιών όπως είναι η τάξη, το φύλο, η εθνότητα, η «υγεία» και η «ασθένεια», η σεξουαλικότητα.
Δομή
Το σεμινάριο διεξάγεται στη διάρκεια του εξαμήνου και περιλαμβάνει συνεδρίες. Για κάθε συνεδρία προβλέπεται είτε η εισήγηση της διδάσκουσας, είτε οι εισηγήσεις προσκεκλημένων ομιλητών και ομιλητριών από ποικίλα επιστημονικά πεδία (ιστορία, κοινωνιολογία, φιλοσοφία, ιστορία της τέχνης). Κάθε συνεδρία χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος πραγματοποιείται η διάλεξη και το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο στη συζήτηση με τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του σεμιναρίου με βάση τη σχετική βιβλιογραφία που θα έχει δοθεί και την εισήγηση του εκάστοτε ομιλητή.
Αξιολόγηση
Η αξιολόγηση θα βασίζεται στην ενεργή συμμετοχή στο πλαίσιο του σεμιναρίου βάσει της μελέτης της σχετικής βιβλιογραφίας πριν από κάθε σεμινάριο και στην αξιολόγηση των γραπτών εργασιών. Ειδικότερα, οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες θα πρέπει να συνεργαστούν σε ολιγομελείς ομάδες και να υποβάλουν μία σύντομη γραπτή εργασία γύρω από τη θεματική μίας διάλεξης που θα τους έχει υποδειχθεί εκ των προτέρων, καθώς και μία τελική ατομική γραπτή εργασία σχετικά με τη θεματική οποιασδήποτε διάλεξης επιλέξουν.
ΙΙ. ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του σεμιναρίου οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες θα είναι σε επίπεδο:
α) γνώσεων:
- Να εξοικειωθούν με τις σύγχρονες θεωρητικές έννοιες, τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις και τα αναλυτικά εργαλεία πάνω στα ζητήματα του σώματος, της υγείας και της ασθένειας, και των κοινωνικών ανισοτήτων.
- Να αντιμετωπίζουν κριτικά τις κυρίαρχες μορφές κανονικοποίησης και, συνακόλουθα, τις κυρίαρχες μορφές αποκλεισμού και ανισοτήτων στις σύγχρονες βιοπολιτικές κοινωνίες.
- Να έχουν σε βάθος κατανοήσει τη σημασία της ιστορικής και κοινωνιολογικής θεώρησης για την ανάλυση των σύγχρονων προβλημάτων γενικότερα και για τη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πράξης ειδικότερα.
β) δεξιοτήτων:
- Να αναπτύσσουν με ευκρίνεια και ακρίβεια την επιχειρηματολογία τους στον προφορικό και στον γραπτό λόγο.
- Να χρησιμοποιούν κριτικά τη διεθνή βιβλιογραφία.
- Να μπορούν να προβούν σε έρευνα πρωτογενών πηγών, εφόσον αυτό απαιτείται.
- Να αναπτύξουν την ικανότητα για ιστορική συγκριτική μελέτη με κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά φαινόμενα άλλων ιστορικών περιόδων και πολιτισμών που αφορούν την αντιμετώπιση του σώματος, της ασθένειας και του «Άλλου».
γ) ικανοτήτων
- Να ασκήσουν και να διευρύνουν την κριτική τους ικανότητα απέναντι στα προβλήματα και στις ανισότητες των σύγχρονων κοινωνιών.
- Να ενσωματώνουν τις θεωρητικές έννοιες και τις γνώσεις τους στην εκπαιδευτική και επαγγελματική τους πρακτική.
- Να συνεργάζονται στο πλαίσιο ερευνητικών μελετών για τη συλλογή, την επεξεργασία και την παρουσίαση ερευνητικών δεδομένων.
Γενικές ικανότητες:
- Εξοικείωση με τις σύγχρονες θεωρητικές έννοιες και τα αναλυτικά εργαλεία πάνω στα ζητήματα του σώματος, της υγείας και της ασθένειας, και των κοινωνικών ανισοτήτων.
- Κριτική αντιμετώπιση των κυρίαρχων μορφών κανονικοποίησης και αποκλεισμού στις σύγχρονες κοινωνίες.
- Προαγωγή της αυτενέργειας και της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης στο πλαίσιο τόσο της αυτόνομης όσο και της ομαδικής εργασίας.
ΙΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Το σεμινάριο θα απαρτίζεται από τρίωρες εβδομαδιαίες συναντήσεις. Σε κάθε σεμινάριο θα γίνεται παρουσίαση μίας συγκεκριμένης θεματικής βάσει προγράμματος που θα δοθεί κατά την πρώτη συνάντηση και θα ακολουθεί συζήτηση με τους φοιτητές και τις φοιτήτριες. Οι θεματικές του σεμιναρίου εμπίπτουν σε 4 γενικές κατηγορίες, προκειμένου να καλυφθεί μία πληθώρα γνωστικών αντικειμένων και θεωρητικών προβλημάτων. Οι κατηγορίες είναι οι ακόλουθες:Το σεμινάριο θα απαρτίζεται από τρίωρες εβδομαδιαίες συναντήσεις. Σε κάθε σεμινάριο θα γίνεται παρουσίαση μίας συγκεκριμένης θεματικής βάσει προγράμματος που θα δοθεί κατά την πρώτη συνάντηση και θα ακολουθεί συζήτηση με τους φοιτητές και τις φοιτήτριες. Οι θεματικές του σεμιναρίου εμπίπτουν σε 4 γενικές κατηγορίες, προκειμένου να καλυφθεί μία πληθώρα γνωστικών αντικειμένων και θεωρητικών προβλημάτων. Οι κατηγορίες είναι οι ακόλουθες:
Βασικές έννοιες και αναλυτικά εργαλεία: εισαγωγή στις βασικές έννοιες και στα αναλυτικά εργαλεία του σεμιναρίου, που θα βοηθήσουν τους φοιτητές και τις φοιτήτριες να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του σεμιναρίου και θα τους προσφέρουν τα απαραίτητα εργαλεία για την εκπόνηση των γραπτών εργασιών.
Ψυχική ασθένεια, στίγμα και μορφές αποκλεισμού: εστίαση στο ζήτημα των μορφών αποκλεισμού και του στίγματος που συνοδεύουν την ψυχική ασθένεια και τους ψυχικά ασθενείς στις σύγχρονες κοινωνίες.
Ειδικές κοινωνικές ομάδες, εκπαίδευση και ανθρώπινα δικαιώματα: εστίαση στο ζήτημα της εκπαίδευσης για τις ειδικές κοινωνικές ομάδες και των δυνατοτήτων υπέρβασης των κοινωνικών ανισοτήτων στις σύγχρονες κοινωνίες.
Σώμα, ασθένεια και αναπαραστάσεις στην τέχνη: παρουσίαση των αναπαραστάσεων του σώματος και της ασθένειας στην τέχνη (ζωγραφική, κινηματογράφος, κ.λπ.).
IV. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ – ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Τρόπος παράδοσης: Σεμιναριακό μάθημα.
Χρήση τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας: Τα σεμινάρια θα πραγματοποιούνται από τη διδάσκουσα με τη χρήση PowerPoint και με προβολή σχετικών με τη θεματική του σεμιναρίου ντοκιμαντέρ. Οι προσκεκλημένοι ομιλητές και ομιλήτριες θα ενθαρρύνονται ως προς τη χρήση PowerPoint κατά την εισήγησή τους. Η μαθησιακή διαδικασία θα υποστηρίζεται μέσω της επικοινωνίας με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και μέσω της πλατφόρμας e-class.
Οργάνωση της διδασκαλίας: Σεμιναριακά μαθήματα, μελέτη βιβλιογραφίας, συγγραφή ομαδικής γραπτής εργασίας και τελικής ατομικής γραπτής εργασίας.
Αξιολόγηση μεταπτυχιακών φοιτητών: Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες θα πρέπει να καταθέσουν μία σύντομη ομαδική γραπτή εργασία (1500-2000 λέξεις) πάνω σε μία από τις θεματικές του σεμιναρίου.
Επιπλέον, θα κληθούν να υποβάλουν την τελική ατομική γραπτή εργασία (5000 λέξεις) πάνω σε μία από τις θεματικές του σεμιναρίου.
Ο τελικός βαθμός θα συνυπολογίζεται από την ομαδική εργασία (30%) και την ατομική εργασία (70%).
Η γλώσσα αξιολόγησης είναι η ελληνική.
V. ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Armstrong D., (1983). Political anatomy of the body. Medical knowledge in Britain in the twentieth century. Cambridge: Cambridge University Press.
Αθανασίου Α., (2007). Ζωή στο όριο. Δοκίμια για το σώμα, το φύλο και τη βιοπολιτική. Αθήνα: Εκκρεμές.
Canguilhem G., (2007). Το Κανονικό και το Παθολογικό, μτφρ. Γ. Φουρτούνης. Αθήνα: νήσος.
Foucault M., (2011). Ιστορία της Σεξουαλικότητας. Ι Η βούληση για γνώση, μτφρ. Τ. Μπέτζελος. Αθήνα: Πλέθρον.
Foucault M., (2012). Για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας, μτφρ. Τ. Δημητρούλια. Αθήνα: Ψυχογιός.
Khosravi S., (2010). ‘Illegal Traveller’. An Auto-Ethnography of Borders. Basingstoke, UK: Palgrave Macmillan.
Lagios T., Lekka V., Panoutsopoulos G., (2018). Borders, Bodies and Narratives of Crisis in Europe. New York: Palgrave Macmillan.
Λάγιος Θ., Λέκκα Β., Πανουτσόπουλος Γ., (2016). Διάχυση συνόρων, χάραξη σωμάτων, σημεία καταγραφής. Αθήνα: futura.
Λέκκα Β., (2012). Ιστορία και Θεωρία της Ψυχιατρικής. Από τον Ιπποκράτη μέχρι το κίνημα της αντιψυχιατρικής και τον Michel Foucault. Αθήνα: futura.
Λέκκα Β., (2020). «Το “ένοχο μυστικό της Ευρώπης”; Σκέψεις για την ψυχιατρική του χθες και του σήμερα», στο Δ. Καρυδάκη (επιμ.), Η Λέρος στο επίκεντρο και στο περιθώριο: Ιστορία, πολιτική, ψυχιατρική. Θεσσαλονίκη: Ψηφίδες.
Μακρυνιώτη Δ. (επιμ.), (2001). Παιδική Ηλικία. Αθήνα: νήσος.
Μακρυνιώτη Δ. (επιμ.), (2004). Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Αθήνα: νήσος.
Μακρυνιώτη Δ. (επιμ.), (2008). Περί θανάτου. Η πολιτική διαχείρισης της θνητότητας. Αθήνα: νήσος.
Μακρυνιώτη Δ. – Διδυμιώτης Ο. (επιμ.), (2019). Παιδικές ηλικίες σε κίνηση. Αθήνα: νήσος.
Μπάτλερ Τ., (2008). Σώματα με σημασία. Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, μτφρ. Π. Μαρκέτου – επιμ. Α. Αθανασίου. Αθήνα: Εκκρεμές.
Petersen A. – Bunton R. (eds.), (1997). Foucault, Health and Medicine. London; New York: Routledge.
Petersen A. – Wilkinson I. (eds.), (2008). Health, Risk and Vulnerability. London; New York: Routledge.
Rose N., (2007). The Politics of Life Itself. Biomedicine, Power, and Subjectivity in the Twenty-First Century. Princeton; Oxford: Princeton University Press.